4. Duurzaamheid

De NME geeft mede invulling aan thema's voeding, beweging en gezondheid. Binnen de NME worden inwoners, waaronder kinderen, voorzien van kennis, inzicht en vaardigheden op het gebied van natuur en milieu. Gecombineerd met een goed ontwikkeld waardebesef wordt er een basis gelegd om bewuste keuzen te maken ten aanzien van een duurzame en leefbare samenleving.

2020 staat in het teken van vernieuwing. Naast de speerpunten Natuur en Milieu speelt Duurzaamheid een grotere rol.
Echter is er door corona veel minder uitgevoerd dan gepland. Met name de excursies en begeleide activiteiten zijn grotendeels geannuleerd, maar de uitleen van leskisten is daarbij wel doorgegaan.

We ontwikkelen beleid om de verduurzaming van monumenten te bevorderen.
Het archeologisch beleid is in 2019 10 jaar oud. We moeten dit herzien. Hierbij brengen we WOII archeologie in kaart. De archeologische kaarten van de voormalige gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar stemmen we op elkaar af. De archeologische restanten van de Romeinse Limes worden mogelijk Unesco Werelderfgoed. We gaan het in ieder geval beschermen door het aan te wijzen als monument. De Limes wordt meegenomen in het VTE-beleid.
Nieuw erfgoedbeleid wordt ontwikkeld in het kader van de harmonisatie.
In het kader van harmonisatie wordt het niveau van bescherming van monumentale objecten in de voormalige gemeente Rijnwaarden vanaf 2019 op het niveau gebracht van de oude gemeente Zevenaar, door inventariseren, onderzoeken en mogelijk aanwijzen als gemeentelijk monument.
Steeds meer monumentale kerken komen leeg te staan. Samen met de kerken en samenleving ontwikkelen we beleid om te kijken hoe we de kerken toekomstbestendig maken.

Kerkenvisie:
In verband met leegloop en functieverandering bij ons monumentaal kerkelijk erfgoed werken wij samen met de gemeenten Duiven en Doesburg om te komen tot een integraal en duurzaam toekomst perspectief voor alle kerkgebouwen in de regio. De door het Rijk toegekende ‘decentralisatie-uitkering integrale lokale kerkenvisies’ is ingezet om een procesmanager in te huren om het proces te begeleiden.

Actualisering archeologische kaarten en beleid:
De verouderde archeologisch kaarten zijn geactualiseerd, op elkaar afgestemd en opgeleverd. Archeologie van de Tweede Wereldoorlog is hierin meegenomen.

Voor het slagen van de energietransitie is een ander economisch model nodig: de Circulaire Economie. Hiermee optimaliseren we hergebruik én minimaliseren we waardevernietiging. Het Rijk heeft hier het Rijksbrede programma Circulaire Economie 'Nederland circulair in 2050' voor opgesteld. Wij vertalen dit concreet naar een:

• andere wijze van ontwerpen (planvorming, openbare ruimte e.d.)
• andere wijze van opdrachtverlening (aanpassen inkoop- en aanbestedingsbeleid e.d.)
• andere financiële afwegingen (zoals Total Cost of Ownership, het 'ontschotten' van potjes e.d.)
• een andere werkwijze van afval naar grondstof (in samenwerking met bedrijven, waterschap en gemeenten).

Eigen organisatie
Wij geven uitvoering aan een circulaire aanbesteding openbare verlichting. De kennis en ervaring die we tijdens deze aanbesteding opdoen, vertalen we en nemen we op in de duurzaamheidsparagraaf van het inkoop- en aanbestedingsbeleid.

Regionaal
Samen met de gemeenten Arnhem en Nijmegen en provincie Gelderland maken wij deel uit van de regionale kopgroep duurzaamheid en circulariteit in de grond-, weg- en waterbouw (GWW) Regio Arnhem Nijmegen. Het doel van deze kopgroep is uitvoering geven aan de opdracht vanuit het PFO Duurzaamheid, het opstellen van een regionaal kennisplatform (waar onder een regiotraining), regionaal circulair inkopen (bijvoorbeeld rioolbuizen, asfalt en/of straatstenen) en het opzetten van een regionale materialenbank voor hergebruik van vrijgekomen regionale producten en materialen.

Wij streven in 2025 naar een energieneutrale eigen organisatie. Hiervoor voeren we projecten uit op het gebied van gebouwen en vastgoed, bedrijfsvoering en mobiliteit.
In één van de projecten voeren we  een onderzoek uit naar de manier waarop we ons eigen wagenpark verduurzamen.

Eind 2019 is de monitoringstool de CO2-Prestatieladder ingevoerd waarmee we de CO2 reductie en energieprestaties van de eigen organisatie kunnen meten. Op basis van de CO2 prestatielader is een uitvoeringsprogramma opgesteld. Voor het ondersteunen van de uitvoering en voor de monitoring om bij te kunnen sturen zijn extra middelen nodig. In de Kadernota 2022 dienen wij hiervoor een voorstel in. Voor het jaar 2021 is geen monitoring mogelijk.

Wij nemen een voorstel in de Kadernota 2022 op.

'Fairtrade gemeente' is een predicaat dat vanuit 3 samenwerkende fairtrade organisaties kan worden toegekend als een gemeente op 6 criteria inzet toont voor fairtrade. Het gaat dan om gemeente in de zin van 'lokale gemeenschap', niet enkel 'gemeentelijke overheid'. Wij onderzoeken of er in de lokale samenleving animo is voor een werkgroep die fairtrade (en het behalen van het predicaat) wil oppakken.
Fairtrade nemen wij op in ons gemeentelijke inkoopbeleid, mogelijk onder het bredere vaandel van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen'. Het facet fairtrade brengen wij periodiek onder de aandacht van inkopende budgethouders en betrokken in de periodieke peiling rond het inkoopbeleid.

Bij het vaststellen van de 2e VGR 2020 is ook ingestemd met ‘on-hold’ zetten van het traject.
De consequentie hiervan is dat de doelstelling 5.3.4 ‘Onderzoeken mogelijkheden deelname campagne fairtrade gemeente, jaar realisatie 2021’ uit het Collegeprogramma 2018-2022 niet meer mogelijk is.

In 2019 is duidelijk hoe we onze gemeente aardgasvrij maken (warmtevisie en uitvoeringsprogramma). In twee wijken gaan we als ‘proeftuin’ aan de slag. Deze ervaringen en de regionale ontwikkelingen zoals de 'Wijk van de Toekomst' (Gelders Energieakkoord) gebruiken en volgen we. Bijvoorbeeld voor het opstellen van de warmtevisie en het uitvoeringsplan. In 2040 is Zevenaar van het aardgas af.
Het uitfaseren van aardgas is naast een technisch vraagstuk ook een sociaal en financieel vraagstuk dat de nodige inzet vergt.

Aardgasvrij Zevenaar
De oorspronkelijke planning om het proces in de wijken en dorpen van Zevenaar te starten om aardgas vrij te worden is bij de afwegingen omtrent de Kadernota 2020-2023 gewijzigd. Het jaar van realisatie blijft 2040 alleen de snelheid van uitvoering is aangepast. Angerlo als Wijk van de Toekomst wordt afgerond. De keuze om te temporiseren in het kader van de bezuinigingsopgave heeft consequenties op het behalen van de tussen doelen (20% duurzame opwek in 2020). Het einddoel (100% in 2040) blijft het uitgangspunt.
Wijk van de Toekomst Angerlo loopt volgens planning. De Regiegroep Angerlo heeft in januari 2021 het concept Transitieplan Angerlo opgeleverd en voor de zomer 2021 zal het definitieve plan ter besluitvorming aan geboden worden.

Warmtenet stad Zevenaar
In 2020 is samen met de woningbouwcorporatie en de provincie het plan van aanpak (fase 3A) opgesteld om tot een intentieovereenkomst te komen (fase 3B). Wij verwachten de intentieovereenkomst eind 2021. U wordt hier separaat over geïnformeerd.

Wij zetten extra in op het uitvoeren van het Gelders Energieakkoord (zoals de discussietafels Inkoop, Wijk van de Toekomst en Samenwerking). Voor deze extra inzet is extra capaciteit (externe ondersteuning) nodig.

Er zijn met betrekking tot deze activiteit geen bijzondere ontwikkelingen te melden.

De Routekaart is een uitvoeringsagenda met verschillende projecten die bijdragen aan de CO2-reductie en om energieneutraal te worden. Wij streven er naar om al in 2040 energieneutraal te zijn. Dit doen we onder andere door het professionaliseren van het Liemers Energieloket om nog beter de inwoner te bereiken, maar ook door een duurzaamheidsfonds waar initiatieven van derden gebruik van kunnen maken.

Algemeen
De keuze om te temporiseren in het kader van de bezuinigingsopgave heeft consequenties op het behalen van de tussendoelen (20% duurzame opwek in 2020). Het einddoel (100% in 2040) blijft het uitgangspunt.

Regeling Reductie Energie
De Regeling Reductie Energie is in uitvoering. Deze regeling is een specifieke uitkering van RVO om huiseigenaren te helpen met energiebesparing in hun woning. De regeling bevat acties als informatieavonden, -flyers en –brochures, een grootschalige inkoopactie voor energiemaatregelen (isolatie en zonnepanelen). Huiseigenaren hebben een voucher ontvangen waarmee zij bij de lokale bouwmarkt energiebesparende producten kunnen kopen.  

Ook de Regio Arnhem Nijmegen staat voor een opgave (in 2050 energieneutraal). Dit is een opgave voor alle vier de bestaande Portefeuillehoudersoverleggen (Duurzaamheid, Mobiliteit, Wonen en Economie). De coördinatie is vanuit het portefeuillehoudersoverleg Duurzaamheid en wordt voorbereid via de regionale Icoongroep Slimme Duurzaamheid. Voor het halen van de opgave is het uitvoeringsprogramma opgesteld waarbij de focus van de regionale samenwerking ligt bij:

• Regionale Energiestrategie (RES)
• Energietransitie gebouwde omgeving
• Duurzame bedrijventerreinen
• Duurzaam en circulair inkopen en aanbesteden

Onderdeel van de Routekaart is de Regionale Energie Strategie (RES). Door landelijke ontwikkelingen in het kader van de RES is het portefeuillehouder overleg duurzaamheid (PFO-D) van de regio Arnhem Nijmegen verantwoordelijk om te komen tot een regio-bod.
In januari 2020 is de Startnotitie RES regio Arnhem Nijmegen door de gemeenteraden van de deelnemende gemeenten vastgesteld. Rond de zomerperiode 2020 is het concept bod aan de raden voorgelegd (wensen- en bedenkingen) en in september 2020 hebben alle colleges ingestemd met het concept bod. Dit concept bod is voor analyse toegestuurd naar het Nationaal Programma RES. De besluitvorming eind bod RES 1.0 is voorzien voor 1 juli 2021.

Een ander onderdeel van de Routekaart is het verduurzamen van bedrijventerreinen. Resultaat van dit traject is een handreiking voor gemeente ‘integrale aanpak verduurzaming bedrijventerreinen’.

Vanuit het onderdeel Circulaire Economie is het project duurzaamheid en circulariteit in de grond-, weg- en waterbouw (GWW) Regio Arnhem Nijmegen ontstaan waar wij ook aan meedoen. (zie ook 7.2.1).

Om deze doelstelling te realiseren willen wij de hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT- en groenafval verhogen. Om dat te bereiken voeren wij een aparte GFT-container in die wij de inwoners gratis aanbieden. Ook kunnen inwoners groenafval op het aanbiedstation gratis aanbieden. Het aanbieden van restafval gaan wij ontmoedigen door dit minder vaak op te halen.
De aanvullende lasten dekken wij binnen de afvalbegroting en verrekenen we via de afvalstoffenheffing.

De hoeveelheid afval is vanwege Corona in 2020 toegenomen, waarschijnlijk omdat mensen meer thuis waren. De gescheiden inzameling aan huis van PMD (14%) en GFT (13%) en van glas in de glascontainers (31%) is fors gestegen. Alleen bij papier (4%) was een kleine daling te zien, maar die daling is mede veroorzaakt omdat de inzameling vanwege de eerste lockdown ruim een maand heeft stilgelegen. Ondanks de toegenomen hoeveelheid afval is de hoeveelheid restafval ook in absolute zin nog iets gedaald van 101 naar 100 kg per inwoner. Daarmee is de doelstelling voor 2020 gehaald.

Zoals in het Watertakenplan de Liemers 2017-2021 is opgenomen, focussen we serieus op duurzaamheid en klimaatverandering. Bij het ontwerpen en inrichten van zowel (afval)waterketen, watersysteem als openbare ruimte wordt hiermee rekening gehouden. Hierbij zoeken wij nadrukkelijk naar een integrale benadering bij grootonderhoud, reconstructie en nieuwbouw.

De volgende uitgangspunten hanteren wij bij alle plannen met betrekking tot afvalwaterketen, watersysteem en openbare ruimte:

1. Klimaatbestendig inrichten betreffende water, hitte en droogte;
2. Vasthouden, bergen en afvoeren;
3. Beperken wateroverlast in stedelijk gebied;
4. Scheiden bij de bron van hemelwater en vuilwater;
5. Vuilwater wordt via de riolering afgevoerd naar de zuivering;
6. Hemelwater voert bij voorkeur zichtbaar bovengronds af naar oppervlaktewater of bodem;
7. Anticiperen op klimaatverandering door rekening te houden met de verwachte effecten bij het ontwerp en inrichting van (afval)waterketen, watersysteem en openbare ruimte;
8. Milieutechnisch functioneren en oppervlaktewaterkwaliteit mag niet verslechteren ten opzichte van de huidige situatie;
9. Particulieren stimuleren voor meer groen in de tuin, voor hitte en water. Bewoners moeten zich zo veel mogelijk zelf verantwoordelijk voelen voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein.

Wij gaan samen met andere Liemerse gemeenten en het waterschap dit jaar starten met het project 'Klimaatadaptatie De Liemers', zoals recent vanuit het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie is voorgeschreven. Hiervoor voeren we een stresstest uit om knelpunten en risico's op onder andere wateroverlast in kaart te brengen.

De Stresstest (in het kader van DPRA) hebben wij afgerond. De volgende fase betreft het voeren van risicodialogen en strategievorming, waarbij verbinding, integratie en gedeeld eigenaarschap centraal staan. Wij bespreken risico's, kansen, globale strategie en oplossingsrichtingen met de stakeholders en inwoners.